ملڪن وچ ۾ تبديل ٿيندڙ نوان پراڻا لاڳاپا
دنيا جا مختلف مُلڪ پنهنجن مفادن خاطر ٻين مُلڪن جي معاملن ۾ سڌي يا اڻ سڌي طرح مداخلت ڪندا رهيا آهن، اهڙن قدمن جو نتيجو ڪهڙو ٿئي ٿو ان جو اندازو اسان کان بهتر ڪير لڳائي سگهي ٿو، آمريڪا جڏهن سويت يونين جي ٽوڙڻ لاءِ جهڙي طريقي سان ميدان ۾ لٿي ان پنهنجو گهڻي حد تائين مقصد به پورو ڪيو ۽ سوويت يونين روس ۽ ٻين ڪيترن ئي ٽڪڙن ۾ ورهائجي ويئي ۽ نوان مُلڪ وجود ۾ آيا، پر ان جي نتيجي آمريڪا پاڻ کي واحد سُپر پاور بڻايو پر ٻين گهڻو ڪجهه ڀوڳيو ۽ اڃان تائين ڀوڳي رهيا آهن، هينئر پاڪستان دهشتگردي، طالبان ۽ نيٽو ڪنٽينر کي روڪڻ واري عمل بعد ان حالت تي وڃي بيٺو آهي جو آمريڪا ان خطي ۾ هڪ ٻي اهم پارٽنر جي ڳولا شروع ڪري ڇڏي آهي، هڪ پاسي پاڪستان جو پاڙيسري ۽ دوست مُلڪ چين جنهن تيزي سان ترقي ڪري پنهنجي جاءِ اڃان به مضبوط ڪري رهي آهي، ته وري ٻي پاسي ايران ۾ پڻ چونڊن بعد آيل نئين تبديلي آمريڪا کي پاڻ ڏانهن متوجهه ڪري ڇڏيو آهي، ايران جيڪو آمريڪا جي ناراضگي ڪري پرڏيهي پابندين کي منهن ڏيئي رهيو آهي، اُتي نئين چونڊن بعد آيل صدر حسن روحاني سان جوهري معاملن تي ڳالهين لاءِ آمريڪا راضي لڳي رهيو آهي. آمريڪا جي ايران ڏانهن وڌايل قدمن تي آمريڪا جو پراڻو دوست ۽ اتحادي مُلڪ سعودي عرب ناخوش نظر اچي رهيو آهي، هڪ ته ايران ۽ سعودي عرب جا لاڳاپا ڪي خاص مثالي نه رهيا آهن ته وري ٻي پاسي آمريڪا جا ايران سان معاهدا سعودي عرب لاءِ ڳڻتيءَ جو سبب بڻجي ويا آهن. موجوده حالتن ۾ ايران جنهن کي شامي حڪومت ۽ بشارالاسد جو وڏو حمايتي ۽ مددگار سمجهيو پيو وڃي ۽ ان سان ڪجهه ٻين مُلڪن ۾ پڻ ايران پنهنجو اثر رکي ٿو، ساڳئي وقت تي اهڙيون رپورٽون پڻ سامهون آيون آهن ته سعودي حڪومت شام خلاف باغين کي هٿيار ۽ ٻي مدد ڪري رهي آهي، ويجهڙ ۾ اها ڳالهه پڻ رپوٽ ٿي آهي جنهن ۾ سعودي انٽيليجنس چيف بندر بن سلطان سلفي گروپن کي شام جي علائقن ۾ زيرينيم گئس جي وڏي کيپ پهچائڻ ۽ انهيءَ جي استعمال ڪرڻ جا امڪان ظاهر ڪيا ويا آهن، سعودي عرب جي باري ۾ اها ڳالهه پڻ رپورٽ ٿيندي رهي آهي ته هُو نه رڳو شام پر ٻين مُلڪن ۾ پڻ اهڙين ڪارروائين ۾ مُلوث تنظيمن کي مدد ڪندي رهي آهي، جڏهن ته مسلم مُلڪن ۾ سياسي ٽياڪڙي ڪنهن کان لڪيل نه آهي، شام ۾ سعودي عرب جي مداخلت ۽ باغين کي هٿيار ڏيڻ ۽ مالي مدد واري مامري تي آمريڪا ان ڪري به خاموش رهيو هڪ ته آمريڪا پاڻ ان ۾ اڳيان اڳيان هو ۽ ٻيو ته سعودي عرب مسلم مُلڪن ۾ اهم هُئڻ سان گڏ آمريڪا کي تيل ڏيڻ وارو اهم مُلڪ به آهي، آمريڪا ۽ سعودي عرب ٻي عالمي جنگ کان وٺي هڪ ٻئي جا ويجها اتحادي رهيا آهن، سعودي ۽ آمريڪا ۾ اسٽريٽجڪ اتحاد جو بنياد 1945 ۾ موجوده سعودي مملڪت جي باني شاهه عبدالعزيز ۽ اُن وقت جي آمريڪي صدر روز ويلٽ جي وچ ۾ ان ڳالهه تي ٿيو هو ته سعودي تيل جي بدلي آمريڪا ۾سعودي حڪومت جو تحفظ ڪيو ويندو، گذريل ڪيترن ڏهاڪن کان آمريڪا ۽ سعودي اتحاد ڪڏهن ڪڏهن هلڪن لاهن چاڙهن کانسواءِ ڪاميابي سان هلندو رهيو آهي، پر 1973 ۾ ان اتحاد دوران هڪ اهڙو وقت به آيو هو جڏهن شاهه فيصل آمريڪا جي اسرائيلي حمايت خلاف تيل جي پابندي بابت فيصلو ڪيو هو پر شاهه فيصل جي قتل بعد معاملا وري ان وقت کان وٺي اڄ تائين ٺيڪ رهيا آهن ۽ سعودي عرب سڄي خطي ۾ آمريڪا جو قابل اعتماد ۽ ڀروسي جوڳو اتحادي رهيو آهي.
آمريڪا ۽ سعودي عرب جي اتحاد ۾ ان وقت وري ڏار پوڻ شروع ٿيا جڏهن 2010 ۾ عرب مُلڪن ۾ عوام حڪومتن جي خاتمي لاءِ روڊن تي نڪتو ۽ انقلاب جا نعرا بُلند ٿيڻ لڳا، ۽ ان انقلاب ۾ ڪيترن ئي ڏهاڪن کان بادشاهي يا وري فوجي ۽ نيم فوجي حڪومتن لاءِ مسئلا پيدا ٿيڻ لڳا ۽ ڪجهه مُلڪن ۾ حڪومتون ختم به ٿيون، ان وقت تيونس ۾ وڏي عرصي کان حڪومت ڪندڙ اڳوڻي صدر زين العابدين بن علي جي دور جي پڄاڻي ٿيڻ تي سعودي حڪومت آمريڪا ۽ يورپ مان ناخوش هُئي، ڇو ته هُو ۽ ان سڄي معاملي کي جمهوريت جي بحالي ۽ عوام کي اختيار ملڻ سان ڀيٽائي رهيا هُئا، جڏهن ته مصري حڪومت جي خاتمي ۽ ٻين مُلڪن ۾ تيزي سان پُراڻن حڪومتن جي خاتمي پڻ سعودي عرب کي نه رڳو ڪاوڙايو پر هنن کي پنهنجي مُلڪ ۾ اهڙي صورتحال ٿيڻ جي ڳڻتي پڻ ورائي وئي. هڪ پاسي ته سعودي عرب ڪجهه عرب مُلڪن ۾ ڏهاڪن کان هلندڙ حڪومتن جي خاتمي تي ناراض آهي ته ٻي پاسي شام جي حڪومت جو تختو اونڌو ڪرڻ لاءِ پاڻ سڀ کان اڳتي هئڻ ۽ وڏي مدد ڪرڻ باوجود ڪجهه حاصل نه ڪري سگهيو آهي نه وري سندس اتحادي آمريڪا ان معاملي ۾ ڪا مدد ڪري سگهيو. شام خلاف ڪارروائي ۾ آمريڪا، سعودي حڪومت سان ان وقت تائين گڏ گڏ هُئي جيستائين روس ۽ چين شام تي حملي جي مخالفت نه ڪئي. عرب انقلاب جي لهر جڏهن ٻين عرب مُلڪن مان ٿيندي شام پهتي ته سعودي ۽ آمريڪا وري هڪ ٿي ويا ۽ بشارالاسد جي حڪومت جو تختو اونڌو ڪرڻ لاءِ ٻيا مُلڪ ۽ تنظيمون پڻ ساڻن گڏجڻ لاءِ تيار ٿي ويون، ٻن سالن جي خوفناڪ جنگ ۾ هيل تائين هڪ لک ماڻهو پنهنجيون حياتيون وڃائي ويٺا آهن ۽ لکن جي تعداد ۾ زخمي. جڏهن ته 60 لک کان وڌيڪ ماڻهو بي گهر ٿيا آهن. ان جنگ ۾ وڌيڪ متاثر ٿيندڙن ۾ ٻارڙن جو تعداد به تمام گهڻو آهي، پر ان هوندي به سعودي عرب، آمريڪا، شام ۾ قائم بشارالاسد جي حڪومت ختم نه ڪري سگهيا، پر اهو وقت انهن ٻنهي مُلڪن لاءِ وڏو ڏينهن هو جڏهن اها ڳالهه سامهون آئي ته شام ۾ ڪيميائي هٿيار استعمال ٿيا آهن ۽ اهڙي عمل خلاف آمريڪا ڪجهه مُلڪن سان گڏجي شام تي حملي جي تياري پڻ شروع ڪري ڇڏي هُئي، پر ان وقت صورتحال تبديل ٿي جڏهن اقوام متحده ۾ روُس ۽ چين شام تي حملي تي پنهنجو ويٽو پاور استعمال ڪري ان حملي جي مخالفت ڪئي، انهن ۽ ڪجهه ٻين مُلڪن جي ڪوششن سان شام پنهنجي مُلڪ مان ڪيميائي هٿيار ضايع ڪرڻ جي حامي ڀري ۽ ان تي عمل پڻ شروع ٿي چڪو آهي. شام تي آمريڪي حملي جا امڪان ختم ٿيڻ تي سعودي عرب کي شديد ڪاوڙ هُئي ۽ ان وچ ۾ آمريڪا ۽ ايران جي رابطن جون خبرون پڻ سامهون اچي ويون آهن. شام ۽ ايران جي حوالي سان آمريڪي صدر بارڪ اوباما جي ويجهڙ ۾ نظر ايندڙ پاليسين مان سعودي عرب جي ناراضگي ۾ اضافو ٿيو آهي، ان ڪري ئي سعودي شاهي خاندان جي مختلف شهزادن پاران آمريڪا کي خبردار ڪيو پيو وڃي ته سندن نون اتحادين سبب سعودي ۽ آمريڪا وچ ۾ پيل ڏار وڌي رهيو آهي ۽ اهڙي صورت ۾ سعودي مملڪت آمريڪا سان پنهنجن واسطن تي نظرثاني ڪري سگهي ٿي. ڪجهه عرصو اڳ آمريڪي اخبار وال اسٽريٽ جرنل پنهنجي پهرين پني تي شايع ڪيل هڪ رپورٽ ۾ اهو انڪشاف ڪيو ته سعودي انٽيليجنس چيف بندر بن سلطان يورپي مُلڪن جي سفارتڪارن سان ڪيل هڪ ملاقات ۾ اها ڳالهه ظاهر ڪئي ته سعودي مملڪت آمريڪا واسطن ۾ وڏي تبديلي آڻي سگهي ٿو، ان رپورٽ ۾ بندر بن سلطان جي نالي سان اهو پڻ ڄاڻايو ويو آهي ته سعودي عرب نه رڳو شام ۾ باغين کي هٿيار ڏيڻ واري آمريڪا سان ڪيل پنهنجي تعاون کي ختم ڪري رهيو آهي پر هوُ شام ۽ خطي جي ٻين معاملن ۾ ٻين عالمي طاقتن سان پنهنجا واسطا وڌائي سگهن ٿا. ايران ۽ آمريڪا جي ويجهڙائپ بابت بندر بن سلطان جو چوڻ آهي ته سعودي هن معاملي کي شام کان به وڌيڪ تشويشناڪ سمجهي ٿي.
ايران سان آمريڪي مذاڪرات سعودي عرب کي نه رڳو ڪاوڙائي ڇڏيو آهي پر اهڙي قدم بعد سعودي عرب آمريڪا سان پنهنجي ڪيل اتحاد جي مستقبل جي باري ۾ پڻ سوچي رهيو آهي. ان وچ ۾ اها ڳالهه پڻ سامهون آئي آهي ته گذريل ٻن سالن کان سلامتي ڪائونسل جي ايشيا پيسفڪ خطي جي غير مستقل سيٽ جيڪا پاڪستان وٽ هُئي سا هن ڀيري سعودي عرب کي ملڻي آهي پر سعودي ان سيٽ وٺڻ کان پڻ انڪار جو اعلان ڪيو آهي. سعودي عرب موجب ان سيٽ وٺڻ کا انڪار اصل ۾ آمريڪا کي پيغام ڏيڻ آهي ته شام ۽ ٻين معاملن ۾ اسان جي ناراضگي گهٽ نه ٿي آهي. هڪ پاسي جتي اهي ڳالهيون سامهون اچن پيون ته سعودي حڪومت اقوام متحده جي سلامتي ڪائونسل جي سيٽ وٺڻ کان انڪار ڪري رهي آهي ته ٻي پاسي يو اين جي فريڊم هائوس اهو آواز اٿاري پئي ته سعودي عرب ۽ چاڊ جيڪا انساني حقن بابت پنهنجن ڪيل واعدن تي پوُري نه لٿي آهي ته انهن غير ميمبر ملڪن کي ڪهڙي حيثيت سان اهميت ڏيئي شرڪت ڪرائي پئي وڃي. ايمنسٽي انٽرنيشنل پڻ سعودي عرب ۾ انساني حقن جي ڀڃڪڙين، غير قانوني گرفتارين ۽ انهن جي غير شفاف ڇنڊڇاڻ، تشدد ۽ ٻين انساني حقن جي ڀڃڪڙين بابت گذريل چئن سالن تي ٻڌل هڪ رپوٽ 21 آڪٽوبر تي اقوام متحده جي جنيوا ميٽنگ دوران جمع ڪرائي آهي جڏهن ته ان بابت ايمنسٽي انٽرنيشنل ۾ مشرقي وسطا ۽ ڏکڻ آفريڪا جي ڊاريڪٽر فلپ لوٿر جو چوڻ آهي ته سعودي عرب پاران هر ڀيري واعدن باوجود انساني حقن بابت ڪي به قدم نه کنيا آهن ۽ ان موقعي تي سعودي عرب پاران سلامتي ڪائونسل تي ٻٽي معيار جو الزام هڻڻ انتهائي ڏک جي ڳاهه آهي، سعودي عرب ٻين مُلڪن ۾ مداخلت سبب اُن جاءِ تي اچي بيٺو جو هُو پاڻ کي اڪيلو محسوس ڪري رهيو آهي، هڪ ٻئي عرب مُلڪ قطر پاران شام کي سياسي ۽ سفارتي تعلقات بحال ڪرڻ جي آڇ ۽ ان بابت ٻنهي مُلڪن جي رابطن ويتر ۽ تُرڪي پاران شام ۾ وڙهندڙ جهادين مان جان ڇڏائڻ ۽ پاڻ کي انهن کان الڳ رکڻ واري پاليسي ماحول تبديل ڪري ڇڏيو آهي. هڪ پاسي شام ڪيميائي هٿيار ختم ڪرڻ تي راضي ٿي پنهنجي مٿان حملي کي ناڪام بڻايو آهي ته وري ٻي پاسي نومبر 2013 ۾ دنيا جي ڇهن عالمي طاقتن ۽ ايران وچ ۾ جوهري هٿيارن بابت پڻ معاملا طئي ٿيا آهن. ان سلسلي ۾ ايران ۽ عالمي طاقتن وچ ۾ ٿيل معاهدي بعد جوهري هٿيارن بابت معائنا ڪار پڻ ايران پهتا هُئا. ايران ۽ شام ڪيميائي هٿيارن جي معاملي تي جيئن اڳڀرائي ڪندي عالمي طاقتن سان ٺاهه ڪري انهن جي ويجهو ٿي رهيا آهن تيئن ئي وري سعودي عرب پاڻ کي اڪيلو محسوس ڪري پري ٿيندي نظر اچي رهيو آهي. شام ۾ جاري گهرو ويڙهه بابت جنيوا 2 ڪانفرنس ۾ جيڪا اقوام متحده موجب 22 جنوري 2014 تي ٿيندي جيڪا اڳ ئي مهينو ليٽ ٿي ويئي آهي، ان ڪانفرنس ۾ ڇا ڳالهه ٿيڻي آهي سا ته ڪجهه ڏينهن اندر خبر پوندي پر محسوس ايئن ٿي رهيو آهي ته سعودي عرب ان ڪانفرنس جي نتيجن مان ڪو خاص پُراميد نه آهي، جنيوا 2 ڪانفرنس ٿيندي يا وري ان جي تاريخ اڳتي ٿيندي يا وري اها سعودي عرب جي اُميدن پٽاندر هوندي اها ڳالهه ته وقت جي وڪڙ ۾ آهي پر سعودي عرب لاءِ شام جي جنگ کان وڌيڪ ايران جو تيزي سان عالمي طاقتن جي ويجهو اچڻ ۽ معاملا ڳالهين ذريعي حل ڪرڻ وڌيڪ پريشاني جو باعث بڻجي ويو آهي. هن وقت مسلم دنيا جنهن نموني پاڻ ۾ جهيڙڻ سبب مونجهارن ۾ ڦاٿل آهي اهڙي وقت ۾ سعودي عرب جهڙي مُلڪ جو ڪردار ٻين مُلڪن ۾ مداخلت ۽ جنگيون ڪندڙن جي پٺڀرائي کان وڌيڪ امن جي واٽ کولڻ آهي. مذهبي، فرقي واراڻي بنياد تي اڳ ئي مسلم مُلڪ گهڻو ڪجهه ڀوڳي رهيا آهن ۽ اهڙي صورتحال ۾ گهرو جهيڙا مُلڪ جي تباهي جا ڪارڻ ۽ عام ماڻهن لاءِ اذيت جو سبب بڻجي رهيا آهن. شام، ايران يا ڪنهن به مُلڪ سان سياسي مخالفت پنهنجي جاءِ تي پر ڪنهن به مُلڪ ۾ حملي يا جهيڙي ۾ سڀ کان پهريون نشانو عام ماڻهو، ٻار ۽ عورتون بڻبا آهن، اهڙي حالتن ۾ انهن مُلڪن کي ئي عزت ۽ مانُ ملندو جيڪي بارود جي باهه امن سان وسائيندا ۽ امن جو جنهڊو بُلند ڪندا.
imsbaloch@hotmail.com
No comments:
Post a Comment