مان هاري يا ڏوهاري آهيان
نارائڻ روز صبح جو سوير اُٿي سبزي منڊي ويندو آهي ۽ ڀاڄيون خريد ڪري ريڙهي تي کپائي گذر سفر ڪندو آهي سندس ٻه ٻار سُنيل ۽ دليپ اسڪول ۾ پڙهڻ به ويندا آهن. نارائڻ پنهنجي پيءُ ۽ ٻن ڀائرن سان گڏجي سانگهڙ ويجهو گُلشنِ ولي محمد ۾ هڪ پلاٽ وٺي رهڻ لائق گهر پڻ جوڙايو آهي، جتي هُو پنهنجي ڪُٽنب سان گڏ رهي ٿو. نارائڻ جو پيءُ ڏليو ۽ سندس هڪ ڀاءُ ڪرشن اڄ به هارپو ڪن ٿا. جڏهن ته نارائڻ پنهنجي هڪ ڀاءُ سان گڏجي ريڙهي هلائين ٿا ۽ پنهنجي گهروارن جو سهارو بڻيل آهن. نارائڻ پنهنجي خاندان سان گڏ 2006 ۾ ڪنڊياري ويجهو مگسين جي ٻني مان هارپو ڇڏي سانگهڙ آيا هُئا. هن وقت نارائڻ ۽ سندس ڀاءُ کي ريڙهي هلائيندي ۽ سندن پيءُ کي آزاد هارپو ڪندي 7 سال گذري چُڪا آهن. آزاد هارپو ان ڪري چوان پيو ته هُو نه ڪنهن زميندار جا قرضي آهن نه وري کين ڪو ٻني ڇڏڻ ۽ هارپو نه ڪرڻ جي صورت ۾ بي گهر ڪري سگهي ٿو. نارائڻ چوي ٿو ته ”اسان جي زندگي کي گذريل ڏينهن سان ڀيٽجي ته اسان هاڻ خوش آهيون. بابي سڄي ڄمار هارپو ڪيو پر اسان پڙهي نه سگهياسين جڏهن همت ڪري شهر اچي اسان مزدوري شروع ڪئي ته پيٽ ڪٽي هڪ پلاٽ وٺي ٺڪاڻو جوڙي ويا آهيون هاڻ بابا گهرن ويجهو هارپو ڪري ٿو جيئن گهر ۾ ڪجهه داڻا اچي وڃن منهنجا ٻه ٻار پڙهن پيا ۽ مان به ڏينهن ۾ ايترو ڪمائي ٿو وڃان جو گهر جو گاڏو هلي وڃي ٿو، سُکيا نه سهي پر پريشان به نه آهيون.“
نارائڻ ته هارپي مان جان آجي ڪرائي شهر پُهچي ويو پر سون مان ڪنهن هڪ اڌ کانسواءِ اڪثر هارين جي قسمت نارائڻ يا سندس ڪُٽنب جهڙي نه آهي. هارين سان ٿيندڙ زياتين جا قصا اسان روز اخبارن جي زينت بڻجندي ڏسون ٿا. سون جي تعداد ۾ هارين کي بازياب ڪري عدالتن ۾ پيش ڪجي ٿو ۽ پوءِ اُهي هاري ڪئمپن يا وري ڪنهن ٻي زميندار وٽ وري وڃي هارپو ڪندي نظر اچن ٿا. بازياب ٿيل هارين ۾ تمام گهٽ تعداد اهڙن هارين جو هوندو جيڪي ان واقعي کان پوءِ هارپو ڇڏي مزدوري ڪرڻ شروع ڪن ٿا ان جو اهم ڪارڻ آهي ته هاري هارپو ڇڏي مزدوري ته ڪري پر پنهنجا ٻار ٻچا ڪٿي رهائي؟ ڇو ته هن دور ۾ مزدوري مان ته پيٽ گذر مس ٿيندو آهي ۽ ڪنهن پورهيت جو گهر ٺاهڻ ته ٺهيو پر ڪرائي تي جاءِ وٺڻ جيتري وصيت نه هوندي آهي. جڏهن ته هارپو ڇڏڻ کانپوءِ ڪنهن زميندار جي ٻني ۾ رهڻ ممڪن ئي نه آهي. اڪثر هاري عدالتن جي حڪم تي بنا ڪنهن رنڊڪ جي بازياب به ٿين ٿا پر ڪڏهن وري اهڙا لڱ ڪانڊاريندڙ واقعا پيش اچن ٿا جو ماڻهو دنگ رهجيو وڃي. تازو ميرپورخاص ۽ عمر ڪوٽ ۾ هارين جي بازيابي وقت جنهن نموني زميندار ڌُر هارين تي حملو ڪري ۽ گولين جو کاڄ بڻائي 5 سالا نارائڻ کي ابدي ننڊ سمهاري ڇڏيو ۽ سندن گولين کير پياڪ ٻارڙي ديوي کي به نه بخشيو، جيڪا اڄ به اسپتال ۾ علاج هيٺ آهي. ان حملي ۾ ٻارڙن ۽ عورتن سوڌو هارين کي زخمي ڪيو ويو هو. اهڙن واقعن جي جيتري به نندا ڪجي گهٽ آهي ۽ اهڙن ڪردارن کي وائکو به ڪرڻ گهرجي ، پر هي واقعو ته رپورٽ ٿي سامهون آيو پر گهڻائي واقعا ته سامهون ئي نٿا اچن. هارين پاران زميندارن ۽ سندن ڪمدارن جي نياڻين جي تذليل ڪرڻ جا قصا به سامهون اچن ٿا. وري هارين تي تشدد جي ڳالهه به ڪنهن کان ڳجهي ناهي. هارين جي اهڙن مسئلن کي ڪيئن حل ڪجي يا وري سندن انهن اهنجن کي ڪيئن گهٽائجي ان بابت ڪيترائي سوال جنم وٺن ٿا جن جا جواب ڪڏهن ڪارآمد ته وري ڪڏهن اڻپورا هجن ٿا. ڇو ته وڏا زميندار يا جاگيردار ايڏا ته باثر هوندا آهن جو انهن ۾ هٿ وجهڻ کان ته اسان گهڻائي لهرائندا آهن پر ڪجهه اهڙا مسئلا به هوندا آهن جن کي حل ڪرڻ جي ڪوشش ڪري سگهجي ٿي.
منهنجو هارين تي ڪم ڪندڙ هڪ سماجي تنظيم پاڪستان انسٽيٽوٽ آف ليبر ايجوڪيشن اينڊ ريسرچ (پائلر) پاران اسٽيڪ هولڊر جي ڪوٺايل ميٽنگن ۾ وڃڻ ٿيندو آهي، جنهن ۾ ننڍا زميندار، هاري، وڪيل، سماجي تنظيمن جا ڪارڪن ۽ صحافي پڻ شامل هوندا آهن، اُتي هڪ ڳالهه سامهون آئي ته ”مصيبت جو اصل ڪارڻ وڏا جاگيردار آهن جيڪي ظلم ڪن ٿا پر نشانو اڪثر ننڍا زميندار بڻبا آهن. وڏن زميندارن ۾ ڪو هٿ وجهڻ لاءِ تيار نه هوندو آهي“ ڪنهن حد تائين ان ڳالهه کي صحيح به مڃي وٺجي پر ان سان گڏ اها ڳالهه پڻ سامهون ايندي آهي ته زميندارن جي کاتن مان هاري مطمعن نه هوندا آهن. هارين جي مشڪلن کي ختم ڪرڻ لاءِ ٻنين جي ورهاست ٿين گهرجي ان کان بهتر ڪهڙو قدم ٿي سگهي ٿو پر حڪومت ۾ ويٺل جاگيردارن ۽ سرمائيدارن مان مون کي ته گهٽ ۾ گهٽ اها اُميد نه آهي پر اهو ڪم جڏهن ٿئي تيسين هارين جي رهڻ لاءِ سرڪاري ڳوٺ جوڙڻ جي ڪا اسڪيم سامهون آڻجي ته جيئن هارين جي مسئلن کي ڪنهن حد تائين بهتر ڪري سگهجي.
هارين جي پريشاني جي ٻين ڪارڻن ۾ هڪ اهم ڪارڻ سندن ذاتي گهر نه هجڻ به هوندو آهي ڇو ته هاري کي ٻني ڇڏڻ يا بي دخل ٿيڻ وقت پنهنجو گهر به ڇڏڻو پوندو آهي جنهن سان جتي سندس ذاتي زندگي متاثر ٿئي ٿي، ساڳئي وقت سندس ٻارن جي تعليم حاصل نه ڪرڻ يا مڪمل نه ڪرڻ جو اهم ڪارڻ اهو به آهي.”هارين سان ظلم ٿئي ٿو ان کان ڪوبه انڪار نٿو ڪري سگهي پر هڪ پل لاءِ سوچجي ته سڀ هاري ٻني تي ڪم ڪرڻ ڇڏي ڏين يا هارپو نه ڪن ته پوءِ ڇا ڪارونهوار هلي سگهندو ۽ ڇا هارپو ڇڏڻ سان ئي هارين جا سڀ مسئلا حل ٿي ويندا ۽ جتي بي روزگاري ۽ گهٽ اُجرت ڪري اڳ ئي مزدور سورن ۾ ورتل آهن اُتي سڀ هارپو ڪندڙن کي مزدوري ملي سگهندي؟ اهو جي ممڪن به ٿي وڃي ته به اهو مسئلي جو حل نه آهي ته پوءِ آخر ڪهڙو رستو ڪڍجي جنهن سان انهن مسئلن کي ڪنهن حد تائين بهتر ڪجي. سماجي تنظيمن پاران اهڙيون ڪميٽيون جوڙيون پيون وڃن جنهن ۾ ننڍا زميندار، هاري، وڪيل، سماجي ڪارڪن، صحافي گڏجي اها ڪوشش ڪندا ته هاري جي مسئلي کي عدالت ۾ پهچڻ کان اڳ ڪنهن نموني حل ڪرائڻ جي ڪوشش ڪئي وڃي. اسان وٽ اڪثر زميندار ۽ هاري هميشه ان ڳالهه تي هڪ ٻئي سامهون هوندا آهن ته حساب ڪتاب نٿو ڪيو وڃي زميندار مطابق هاري وڌيڪ قرض وٺي پوءِ اين جي او جي معرفت پاڻ کي بازياب ڪرائين ٿا ته وري هاري جو چوڻ آهي اسان جو حساب ڪتاب نٿو ڪيو وڃي. ڪوڙا پنا ٺاهي اسان کي قرضي بڻايو ٿو وڃي. انهن مسئلن کي عدالت ۾ پهچڻ کان اڳ هارين ۽ زميندارن سان گڏجاڻي مفاهمت جي ذريعي حل ڪرائڻ جي ڪوشش هڪ سٺو عمل آهي، ان سان ڪنهن حد تائين بهتري جي پڻ اُميد ڪري سگهجي ٿي. هونئن به اڄڪلهه مفاهمت جانتيجا سُٺا نڪرندي ڏٺا ويا آهن. هارين جي حقن جي ڳالهه ڪندڙ هاڻ رڳو ميڊيا ۽ ڪجهه تنظيم ئي بچيون آهن ڇو ته حڪومتون هارين مزدورن جي نعرن سان اقتدار ۾ اچڻ بعد انهن کي وساريو ڇڏين. هارين جي مسئلن بابت ڪجهه سياسي پارٽيون، سماجي تنظيمون ۽ ميڊيا آواز اٿارينديون رهن ٿيون پر ايوان ۾ ويٺل جاگيردارن جي اڪثريت ڪڏهن به پنهنجن ۽ پنهنجي ساٿين جي مفادن خلاف ڪم نه ڪندا، ان ڪري ئي اڃان تائين اسان کي هارين ۽ پورهيتن جي ڀلائي لاءِ ڪي قدم کڄندي نظر نه پيا اچن. هاري روز بازياب به ٿين پيا ۽ وري نوان هاري زميندارن وٽ هارپي لاءِ به وڃن پيا. ڪنهن زميندار جي ظلم جي ستايل هاري ۽ سندس ڪُٽنب کي پوليس جڏهن ڪنهن زميندار جي نجي جيل مان آزاد ڪرائي ٿي ته کيس پوليس موبائل ۾ يا وري ٻن پوليس موبائلن جي وچ ۾ ڪنهن ڊاٽسن يا مزدا ۾ ٻارين ٻچي پوليس اسٽيشن آڻي سردي يا گرمي ۾ سڄي رات کُلي آسمان هيٺ ويهاري صبح عدالت ۾ پيش ڪجي ٿو ان وقت انهن بازياب ٿيلن مان ڪيترن جي ذهنن ۾ اهو سوال ضرور اُٿندو هوندو ته ”مان هاري يا ڏوهاري آهيان.“
imsbaloch@hotmail.com
No comments:
Post a Comment